مجموعه نگاره‎های پراکندۀ شاهنامه بزرگ ایلخانی (شاهنامه ابوسعیدی، شاهنامه کبیر، شاهنامه دموت؛ پارۀ سوم)

پارۀ نخست را اینجا ببینید.

پارۀ دوم را اینجا ببینید.

شاهنامۀ بزرگ یا کبیر ایلخانی/ مغول، نام نسخه‎ای مصور از دورۀ ایلخانی است که به دلیل اندازۀ بزرگ برگه‎هایش بدین نام خوانده می‎شود. برای نمونه، برپایۀ گزارش گالری هنری فریر، برگه‎ای که نگارۀ «مرگ اسکندر» را دربردارد، ۵۷/۶ در ۳۹/۷ سانتی‎متر است.

پژوهشگران براین باورند که شاهنامۀ بزرگ مغول را در روزگار فرمانروایی ابوسعید ایلخانی در کارگاه پررونق دربار وی و با پشتیبانی او پرداخته‎اند؛ ازاین‎رو در برخی منابع با نام شاهنامۀ ابوسعیدی آمده است.

در ۱۹۱۰ م/ حدود ۱۲۸۸ ه.ش، این نسخه با واسطه به دست مجموعه‎داری فرانسوی با نام ژرژ ژوزف دموت (George Joseph Demotte) رسید. دموت برای فروش این نسخه پربها، پیشنهادات بسیاری به مجموعه‎ها و گالری‎های هنری داد که البته بهای بالای آن، سدی بزرگ در برابر استقبال ایشان از خرید بود. دموت برآن شد شیرازۀ این نسخۀ بی‎همتا را بگشاید و برگه‎های آن را به‎گونه‎ای منفرد بفروشد. همین تصمیم نابخردانه سبب گردید امروزه برگه‎های شاهنامۀ ابوسعیدی در سراسر جهان پراکنده باشد. متأسفانه در پی این اقدام، بسیاری از صفحات متنی نیز گم شد. ازاین‎روست که برخی منابع، به‎ویژه منابع غربی، گاه این شاهنامه را شاهنامۀ دموت می‎خوانند.

امروزه برگه‎هایی از این نسخۀ ممتاز را می‎توان در مجموعۀ ناصر خلیلی، مجموعۀ کلولند، موزۀ متروپولیتن، مجموعۀ دانشگاه هاروارد، مجموعۀ هنری فریر، موزۀ بریتانیا، موزۀ هنری نلسون ـ اتکینز، مجموعۀ هنری دیترویت، موزۀ هنرهای زیبای بوستون، موزۀ لوور، مجموعۀ کنتس دوپهاگ و موزۀ رضا عباسی تهران یافت.

نوشتار حاضر در چندین بخش، برگه‎های مجموعه‎های یادشده را در اختیار هنرپژوهان می‎گذارد.

 

نگارۀ شمارۀ ۲۰. اردشیر و همسرش؛ گالری هنری فریر، ثبت به شمارۀ S1986.106؛ تصویر با کیفیت را در سایت گالری در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۱. رستم بر شغاد چیره می‎شود؛ موزۀ بریتانیا، ثبت به شمارۀ 1948,1211,0.25؛ تصویر با کیفیت را در سایت موزه اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۲. کشته شدن نوذر به دست افراسیاب؛ مجموعۀ نلسون آتکینز، ثبت به شمارۀ 55-103؛ تصویر با کیفیت را در سایت مجموعه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۳. نبرد اردشیر و اردوان؛ مؤسسۀ هنری دیترویت، ثبت به شمارۀ 35.54؛ تصویر با کیفیت را در سایت مؤسسه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۴. بر تخت نشستن اسکندر؛ موزۀ لوور، ثبت به شمارۀ OA 7096؛ تصویر با کیفیت را اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۵. تشیع جنازه رستم و زواره؛ موزۀ هنرهای زیبای بوستون، ثبت به شمارۀ 22.393؛ تصویر را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۶. رزم اسکندر با کرگدن؛ موزۀ هنرهای زیبای بوستون، ثبت به شمارۀ 30.105؛ تصویر را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۷. مهران ستاد، یکی از پنج دختر خاقان چین را برمی‎گزیند؛ موزۀ هنرهای زیبای بوستون، ثبت به شمارۀ 22.392، تصویر را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۲۸. به دار آویختن مانی نقاش؛ موزۀ رضاعباسی تهران

نگارۀ شمارۀ ۲۹. سخن گفتن بهرام گور با نرسی؛ مجموعۀ ناصر خلیلی، ثبت به شمارۀ MSS 994؛ تصویر با کیفیت را در سایت مجموعه در اینجا ببینید.

پارۀ چهارم را اینجا ببینید.