بازسازی ویژگی‎های نقاشی پیشاسلجوقی برپایۀ سفالینه های گلابه ای نیشابور (سفال سامانی)

مقالۀ «بازسازی ویژگی‎های نقاشی پیشاسلجوقی برپایۀ سفالینه‎های گلابه‎ای نیشابور (سفال سامانی)» منتشر شد.

مریم کشمیری، استادیار گروه نقاشی دانشگاه الزهرا

پژوهشنامۀ خراسان بزرگ، دورۀ ۱۴، شمارۀ ۵۰، صفحات ۹۷ تا ۱۱۸

 

چکیده

سفال‎های گلابه ای نیشابور یا همان سفال‎های پیکره دار سامانی (4ـ3ق) از کهن‎ترین نمونه های نقاشی دورۀ اسلامی است. از آنجا که ویژگی‎های ظاهری این نقاشی‎ها با قدیمی‎ترین نسخه نگاره های پیشامغول (مانند ورقه‎وگلشاه)، تفاوت دارد، هنرپژوهان در بررسی سیر تاریخ نقاشی ایرانی، کمتر به این آثار پرداخته و به جای آن، سفال نگاره های سلجوقی (6ـ5ق) را با شباهت بیشتر به نسخه نگاره ها، مبنای بازتعریف چارچوب نسخه نگاری دانسته اند. پژوهش پیش‎رو بربنیان مفهوم ژرف‎ساخت و روساخت نشان می‎دهد تفاوت‎ها میان سفال نگاره های سامانی با آثار پس از آن، روساختی است و همۀ این آثار در بن‎مایه ها (ژرف‎ساخت‎ها) از چارچوب‎های ثابتی پیروی می‎کنند. بنابراین، در نبود نسخه ‎های مصور از سده های 4ـ3ق، سفال نگاره های نیشابور را می‎توان در جایگاه بخشی از تاریخ نقاشی ایرانی، بیانگر ویژگی‎های نسخه نگاری این دوران دانست. با این نگاه، 110 سفال پیکره دار سده های 4ـ3ق، از مجموعه های معتبر جهانی بررسی شد که گزارش 26 مورد آن‎ها در این نوشتار آمده است. بررسی‎ها نشان داد نسخه پردازان در این سده ها با کارکرد قاب بندی آشنا بودند؛ سامان‎دهی فضا و پرداخت صحنه های نه چندان عمیق را می‎شناختند؛ عناصر طبیعی را به هدف تزیین و پُرکردن سطوح خالی پیش زمینه بازمی‎نمودند؛ بزرگ‎نمایی مقامی و ریزپردازی را اجرا می‎کردند، اما در پرداخت بعد سوم چیزها در مراحل ابتدایی بودند. این نسخه نگاره ها همچنین خالی از هاله های خورشیدگون (مقدس یا تزیینی) بود. پژوهش کیفی پیش‎رو، با نگاهی توصیفی تحلیلی، سفال نگاره های سامانی را کاویده، سپس با هم‎سنجی این آثار و سفال‎های سلجوقی و نسخه نگاره های متقدم، روشی تطبیقی را به کار بسته است تا بتواند بخشی از تاریخ نسخه نگاری ایرانی را که هیچ نمونه ای از آن در دست نیست، بازسازی کند.

واژگان کلیدی

نقاشی ایرانی؛ سفال نیشابور؛ سفال سامانی؛ سفال گلابه‎ای؛ سفال سلجوقی

مقاله را در وبسایت نشریه، اینجا ببینید.

مقالۀ کامل را از اینجا دریافت کنید.

Recreating Pre-Seljuk Paintings based on Visual Elements of Nishapur's Buff Ware Ceramics (Samanid era)

Maryam Keshmiri

Assistant Professor, Department of Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran

Abstract

To explain the features of Persian paintings prior to the 7th century, art researchers rely on the 5th-6th centuries Seljuk ceramics that were painted in accordance with the style of the oldest remaining illustrated manuscript, the 7th century Varka-o-Golsha. In doing so, they disregard the oldest paintings of Iran's Islamic era, found on Nishapur's buff ware's figurative ceramics of Samanid reign in 3rd-4th centuries, on the basis of a seemingly disconnect between their visual features and those of Varka-o-Golsha's. The present study aims to resolve this misinterpretation, using Chomsky's theory of deep and surface structures. Therefore, using Samanid ceramics, we can provide explanations about visual elements of pre-Seljuk illustrated manuscripts despite the fact that none of them have survived. To demonstrate this, first I analyzed 110 figurative Samanid ceramics, 26 of which are reported in my article. Then, I compared these ceramics with Seljuk/Mongol paintings. Based on the analysis and compression, I argue that Samanid painters knew about the visual function of frames, picture space, and the simple methods of vertical perspective drawing by increasing visual layers, but were unable to depict 3rd dimension of objects. The artists used painting some natural elements, typically flower shrubs, for filling/decorating foregrounds, not for naturalistic purposes. They drew the most important figures taller than others (i.e. perspective of authority) for emphasizing their political/social rankings. The Samanid artists avoided to display the Aura, unlike Sasanian and Seljuk artworks.

Key Words

Persian Painting; Nishapur's Ceramics; Samanid Ceramics; Buff ware; Seljuk Ceramics

See article in website: Here

Receive article: Here