شیوه‎های نقش‎اندازی قاب‎های مرواریدی (مدالیون‎ها) بر پارچه‎های مشهور ساسانی: بافت، سوزندوزی، گلیمینه یا نقاشی

مقالۀ شیوه‎های نقش‎اندازی قاب‎های مرواریدی (مدالیون‎ها) بر پارچه‎های مشهور ساسانی: بافت، سوزندوزی، گلیمینه یا نقاشی در کتاب مجموعۀ مقالات دومین کنفرانس ملی دوسالانۀ باستان‎شناسی و تاریخ هنر ایران منتشر شد.

کد ISC همایش: 00201-51080

نویسنده: مریم کشمیری (استادیار گروه نقاشی دانشگاه الزهرا)

دومین کنفرانس ملی دوسالانۀ باستان‎شناسی و تاریخ هنر ایران، دانشگاه مازندران، اردیبهشت 1400، صفحات ۱۲۸۵ تا ۱۳۰۳.

تکه‎پارچۀ ابریشم‎دوزی‎شده با نقش قاب‎های مرواریدی و سر گراز، سدۀ۷ میلادی، ایران خاوری تا سین‎کیانگ، موزۀ متروپولیتن، شمارۀ 2004.260

 

چکیده:

پارچه‎های ابریشمی ساسانی با نقش قاب‎های دایره‎ای مرواریدگون که با نام پارچه‎های مدالیون‎دار نیز شناخته می‎شود، از آشناترین آثار برجای‎مانده از روزگار ساسانی است. این پارچه‎ها که حتی در چند سده پس از فروپاشی حکومت ساسانی در کارگاه‎های ایرانی و غیرایرانی نیز تولید می‎شد، چنان همه‎پسند بود که تکه‎پاره‎های آن از سراسر دنیای به‎هم‎پیوستۀ آن روزگار ـ مانند سرزمین‎های بیزانسی، مناطق فرارودی، نواحی خاوری (چین و ژاپن) و حتی قلمروی اسلامی در سده‎های آغازین و میانی هجری ـ  برجای مانده و به دست ما رسیده است؛ افزون‎بر نمونه‎های پارچه‎ای، نقوش گوناگون سنگی، فلزی، سفالین و ... نیز فراگیری و همه‎پسندی این پارچه‎ها را گواهی می‎دهد. آنچه در بیشتر منابع  به آن اشاره شده است، ابریشم‎های بافتۀ ساسانی با نقش قاب‎های مرواریدی است که برآمده از نمونه‎های بافته‎شدۀ در دست است. برپایۀ همین نگاه، تمامی نقوش سنگی و ... نیز نمونه‎هایی از همین بافت‎ها بازبینی و بازخوانی شده است. اما آیا بافت نقش تنها شیوۀ ممکن در اجرای این پارچه‎ها بوده است؟ آیا امکان اجرای این نقش با شیوه‎های دیگر وجود نداشته است؟ اگر شیوه‎های دیگر را شدنی بیابیم، آن شیوه‎ها کدام است؟ مستندات تاریخی ـ متنی و بصری ـ نشان می‎دهد تنها شیوۀ فراگیر آن دوران برای ایجاد نقش یادشده بر پارچه، بافتن آن نبوده است. قاب‎های مرواریدی را به روش‎های سوزن‎دوزی (به‎ویژه ابریشم‎دوزی)، تاپستری (گلیمینه) و نقاشی نیز اجرا می‎کردند. پژوهش حاضر، رویکردی تاریخی دارد و بربنیان بازخوانی و تحلیل مستندات متنی و دیداری (به‎ویژه تکه‎پارچه‎های برجای‎مانده) پیش رفته است (توصیفی ـ تحلیلی). گردآوری داده‎ها، کتابخانه‎ای؛ و ماهیت و تحلیل داده‎ها کیفی است.

واژگان کلیدی:

پارچه‎های ساسانی، قاب‎های مرواریدی، سوزندوزی، تاپستری (گلیمینه)

اصل مقاله را از اینجا دریافت کنید.

همچنین پیوسته به مقالۀ حاضر بنگرید به یادداشتِ: تن‎پوش الکسیوس آپوکاوکوس، جلوه‎ای از فراگیری پارچه‎های ساسانی در اینجا.

لباس الکسیوس آپوکاوکوس (افسر عالی‎رتبۀ امپراتوری بیزانس) با پارچۀ ابریشمین ساسانی مزین به طرح مدالیون‎ها یا قاب‎های مرواریدی، آمده در: نسخۀ خطی بقراط، fol.c.recto، حدود ۱۴ میلادی/ سدۀ ۸ قمری، کتابخانۀ ملی پاریس، شمارۀ Grec.2144