به بهانۀ چنگ ارجان؛ آرامگاه ارجان (بهبهان)

 چندی پیش، خبری تصویری دربارۀ بازسازی و بازنوازی سازی باستانی به نام چنگ ارجان منتشر شد، اما ارجان کجاست و یافته‎های باستان‎شناسی چه چیز دربارۀ آن به ما می‎گوید؟

 

بازنوازی چنگ ارجان

در جریان پروژۀ سدسازی در کنارۀ رود مارون (استان خوزستان) در سال 1361، گودالی پدیدار شد که به کشف آرامگاه سلطنتی ارجان انجامید. فائق توحیدی و علی‎محمد خلیلیان (دو کارشناس دفتر آثار تاریخی استان خوزستان) کامل‎ترین گزارش  را از آرامگاه ارجان و یافته‎های خود منتشر کردند و پس از آن، پژوهشگران بسیاری دربارۀ آثار به‎دست‎آمده از ارجان نگاشتند.

ارجان، شهری باستانی در ده کیلومتری شمال بهبهان است. پیش از یافتن آرامگاه یادشده، این شهر را برجای‎مانده از دورۀ ساسانی می‎دانستند، اما آرامگاه ارجان نشان داد برپایی و آبادانی این شهر باستانی به پیش از نیمۀ نخست سدۀ 8 ق.م. بازمی‎گردد. کتیبه‎ای بر یکی از اشیای آرامگاهی نشان می‎دهد این مقبره از آنِ کیدین هوتران، پسر کورلوش از دورۀ عیلام نو است.

مهم‎ترین آثار آرامگاه ارجان در دو گروهِ اشیای درون تابوت (فلزی) و اشیای بیرون آن بررسی می‎شود.

اشیای درون تابوت: حلقۀ طلایی قدرت (تصویر 1)؛ 98 دگمۀ زرین (تصویر 2)؛ خنجر مرصع؛ تکه‎های پارچه (سوسن معتقد در گزارشی مفصل، چگونگی احیا، مرمت و بررسی این پارچه‎ها را شرح داده است. شیوه‎ای از گلدوزی (گلسازی) بر کنارۀ پارچه‎های ارجان، در گزارش معتقد شایستۀ توجه است (تصویر 4). گزارش بسیار جالب او در اینجا بخوانید).

اشیای بیرون تابوت فلزی: پایۀ آتشدان (تصویر 3)؛ ظروف گوناگون با تزیینات چشم‎گیر که از جمله آن‎ها می‎توان به جامی بسیار فراخ (بشقابی بسیار گود) با چهار ردیف صحنه‎آرایی‎های گوناگون اشاره کرد. در یکی از صحنه‎ها، نمایی از گروه نوازندگان دیده می‎شود (تصویر 5). به نظر می‎رسد چنگ ارجان، برداشتی از سازهای این ظرف و بازنمایی‎هایی از این دست باشد.

تصویر 1) حلقۀ طلایی قدرت

تصویر 2) دگمه‎های زرین

تصویر 3) آتشدان فلزی

تصویر 4)  گلدوزی‎هایی بر کنارۀ ریشه‎ای پارچۀ ارجان

تصویر 5) بازسازی بخشی از نقش جام