بازنمایی فرۀ شاهانه (فرّ کیانی) در هنر ایران باستان؛ میراثی از سنت‎های هنری میان‎رودان (بین‎النهرین)

نخستین همایش دوسالانۀ بین‎المللی انجمن علمی باستان‎شناسی ایران: برهمکنش‎های فرهنگی، پیوست و گسست

تهران، دانشگاه تربیت مدرس

سیزدهم و چهاردهم آذرماه ۱۳۹۸

 بازنمایی فرۀ شاهانه (فرّ کیانی) در هنر ایران باستان؛ میراثی از سنت‎های هنری میان‎رودان

مریم کشمیری؛ دکتری پژوهش هنر

چکیدۀ فارسی در صفحۀ ۹۴ کتاب همایش (دریافت)

چکیدۀ انگلیسی در صفحۀ ۹۱ کتاب همایش

مقالۀ کامل، منتشرشده در کتاب مقالات همایش، صص.  ۲۳۱ تا ۲۵۶ (دریافت)

چکیده:

بررسی آثار باستانی به‎ویژه ساسانیان نشان می‎دهد بازنمایی بصری فرۀ شاهانه، شباهت چشم‎گیری به بازنمود دیداری مِلَمَّو در آثار میان‎رودان باستان دارد و می‎توان آن را ادامۀ همان سنت تصویرگری پیشاآریایی دانست. در باورهای کهن، ملمو، آتشی زرین و سوزان بر فراز سر شاهان و از آنِ خدایان بود و هنرمندان میان‎رودان، برای نمایش چنین مفهومی، شکل دایره را برگزیدند. این نماد بصری، بی‎هیچ دگرگونی در هنر آریایی‎ها تکرار شد و حتی به میانۀ دورۀ اسلامی رسید. پژوهش پیش رو در دو سطح به تأثیر و تأثرها دربارۀ شکل‎گیری و فراگیری این نماد می‎پردازد: نخست، به چرایی گزینش شکل دایره ـ و نه اشکال دیگر مانند آتشِ شعله‎ور و ... ـ در هنر میان‎رودان می‎نگرد (شکل‎گیری)؛ سپس زمینه‎های پذیرش این نماد بصری را از سوی هنرمندان ایرانی می‎کاود (فراگیری). یافته‎ها نشان می‎دهد در سطح نخست عواملی مانند وضع اقلیمی منطقه و رخدادهای طبیعی پرتکرار، باورهای اسطوره‎ای، پیروی از شیوۀ نگارش آن دوران (متن‎های تصویرنگاشت) و تأثیرپذیری از هنر همسایگان از مهم‎ترین دلایل پرداخت ملمو در قالب دایره است؛ در سطح دوم، با تکیه بر گزارش مزدیسنایی آفرینش، روایت تولد زرتشت در زادسپرم و پاره‎ای فرازهای اوستا (خورشیدیشت و ماه‎یشت) پذیرش و فراگیری این نماد نزد آریایی‎ها آشکار می‎شود. روش بررسی، تطبیقی و درزمانی است و در فرازهای گوناگون، بحث بازنمایی مفهوم ملمو و خورنه به شیوۀ توصیفی ـ تحلیلی گسترش یافته است. آثار بررسی‎شده به‎شیوۀ هدفمند از میان نمونه‎های برجای‎مانده از هنر میان‎رودان و ایران آریایی (جامعۀ آماری) برگزیده شده، همگی دربردارندۀ نماد بصریِ پیش‎گفته است.

واژگان کلیدی:

مِلَمَّو؛ فرّه (خورنه)؛ هنر میان‎رودان؛ هنر اشکانی؛ هنر ساسانی.