بررسی چراهای نگارگری و نقاشی سنتی ایرانی؛ گزارشی از دومین روز نشست‎های پژوهشی دوازدهمین جشنوارۀ تجسمی فجر-۱۳۹۸

نشست‎های پژوهشی دوازدهمین جشنوارۀ تجسمی فجر (بهمن/ اسفند ۱۳۹۸) با تمرکز بر هنرهای تجسمی و با نام «گفت‎وگوی هنرها؛ آفرینش تجسمی نوین با نگاهی بین رشته‎ای» از تاریخ ۳۰ بهمن تا ۵ اسفند در مؤسسۀ صبا و در میان آثار گوناگون تجسمی برگزار شد. بازدیدکنندگان و علاقمندان در دومین جلسۀ این نشست‎ها با نام «نگاه  و منظر در نقاشی سنتی ایرانی» در حالی شرکت کردند که تهران، هوای پرباران و لطیفی را تجربه می‎کرد (پنج‎شنبه، اول اسفندماه). عنوان فرعی این نشست، «نگارگری و علم مناظر» بود. مدیریت این جلسه را دوست نازنین و هنرمندم، سرکار خانم اعظم حکیم سلمانی بر عهده داشتند که جا دارد از ایشان صمیمانه قدردانی نمایم.

 

آنچه در زیر می‎آید، گزارش نشست دوم در سایت جشنوارۀ تجسمی فجر است:

همراه با دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر؛ دومین نشست پژوهشی جشنواره تجسمی ‏برگزار شد؛

بررسی چراهایی که در هنر نگارگری و نقاشی سنتی ایران مطرح است.

دومین نشست تخصصی دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر روز پنجشنبه یکم اسفند در ‏موسسه صبا برگزار شد. این جلسه با عنوان «نگاه و منظر در نقاشی سنتی ایرانی» و ‏سخنرانی دکتر مریم کشمیری برگزار شد.‏

به گزارش واحد ارتباطات و رسانه دوازدهمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر، دکتر مریم ‏کشمیری در دومین نشست پژوهشی جشنواره هنرهای تجسمی فجر با بررسی تحولات هنر ‏نگارگری در دهه های اخیر گفت: وقتی صحبت از هنرهای تجسمی می شود ناگزیر هستیم که ‏نگاهی به نقاشی سنتی ایران داشته باشیم؛ زیرا انسان امروز چه در مقام مخاطب چه پدیدآورندۀ اثر، ‏حافظه تصویری غنی از آنچه پیش‎تر بوده دارد و ما در هر سبک و شیوه ای هم که کار کنیم ‏نمی توانیم از آنچه که حافظه بصری مان را ساخته چشم‎پوشی  کنیم.‏

وی افزود: در محافل هنری امروز، دانشگاه یا بیرون دانشگاه، عموما نگاه های متفاوتی به ‏نگارگری وجود دارد، برخی از بزرگواران معتقدند که این رشته در جایگاه یک هنر قدیمی ‏باید به همان سبک و سیاق قدیمی ادامه پیدا کند اما برخی دیگر باور دارند که نگارگری در ‏دنیای امروز ناچار باید لباس جدیدی بپوشد، و باید صورت دیگری پیدا کند تا بتواند حرف ‏های امروزی را بزند.‏

دکتر کشمیری بیان کرد: بعضی از اساتید می گویند که نگارگری را باید به عنوان یک چیز ‏موزه ای دانست، یعنی هنری است که عمرش سرآمده و ما باید به عنوان میراث فرهنگی از ‏آن پاسداری کنیم  و ضرورت ادامه این رشته وجود ندارد، اما کسانی هم هستند که می گویند ‏می شود از نقش ها و المان هایی که در آثار دیده می شود در یک بستر تازه استفاده کرد و ‏حرف های تازه را طوری زد که هم حس نوستالژیک را در مخاطب برانگیزد و هم مفاهیم ‏تازه ای را منتقل کند.‏

وی ادامه داد: اما همه دیدگاه ها بر سر یک موضوع اتفاق نظر دارند، آن هم این است: آثاری ‏که از گذشته تا امروز به دست ما رسیده برای مخاطب گنگ و نامفهوم هستند، گرچه بسیاری ‏از نقوش و المان ها را می بینیم اما لایحه های معنایی و تکنیکال اجرا همچنان برای ما سوال ‏است.‏

 

این استاد دانشگاه با بیان اینکه از دو سده پیش اولین گام هایی که در حوزه نگارگری برداشته ‏شد دسته بندی مرتب از آثار بود گفت: به این صورت بود که مجموعه آثار نگارگری  در ‏موزه های مختلف را رده بندی کردند و به این ترتیب اولین مکتب های نگارگری تعریف شد. ‏

وی افزود: در این نوع دسته بندی شکل و فرم چیزی که ما می بینیم دلیل اصلی است، بعد از ‏مدت کوتاهی یک نوع پژوهش دیگر در نگارگری به وجود آمد که پاسخ بسیاری از چراها ‏بود. وقتی صرفا از یکسری نگاره ها صحبت می کنیم  یکسری سوالات درباره شیوه پرداخت ‏یا برخی مفاهیم که کلیات باورهای اسلامی نمی تواند به جزئیات این مسائل پاسخ دهد پیش می ‏آید.‏

دکتر کشمیری تشریح کرد: از این رو پروهش ها به تدریج به ابعاد مختلف کشیده شدند، مثلا ‏بحث اقتصاد و حامیان آن مطرح شد یا مسائل خود اقتصاد جامعه هم مورد اهمیت قرار ‏گرفت. حتی تغییر طبقات اجتماعی در ایران در نگاره های دوره تیموری و یا صفوی ظهور ‏پیدا کرده اند. در آن برهه حتی خیلی از رخدادهای سیاسی برای هنرمندان مهم میشود.‏

وی ادامه داد:  این شیوه نگاه و بررسی های تازه، خیلی از لایحه های معنایی را شفاف کرد.‏

مولف کتاب و مقاله های نگارگری عنوان کرد: در ادامه این مباحث باید بگویم علمی که از ‏یونان سرچشمه می گیرد و بعد وارد جامعه اسلامی می شود علم المناظر یا همان اوپتیک ‏است که امروزه به نام نورشناسی کهن از آن یاد می کنند، این دانش از سده چهار و پنج در ‏حوزه های اسلامی بسیار مورد توجه قرار گرفت و یک اندیشمند هم به نام ابن هیثم رساله ‏بسیار گسترده ای به نام المناظر در این حوزه دارد. در مجموع تمام رساله هایی که در حوزه ‏نورشناسی قدیم نوشته میشد در زبان عربی به نام المناظر است. در سده سیزده، چهارده به ‏عنوان یکی از رسالات پایه مورد توجه اندیشمندان نورشناسی در غرب قرار می گیرد. در ‏پنجاه سال اخیر چند پژوهشگر تاثیر رساله های ابن هیثم بر هنر رنسانس را بررسی و به ‏صورت ترجمه منتشر کردند.‏

دکتر کشمیری گفت: پیرو این اتفاق در ایران هم نگاه ها به رساله ابن هیثم و ارتباطش با ‏نقاشی به ویژه نقاشی ایرانی متمرکز شد تا شاید کلیدی برای پیدا کردن پاسخ چراها باشد، اگر ‏مبنای بازخوانی آثار ایرانی را بخش تئوری کتاب المناظر ابن هیثم بدانیم پاسخ بسیاری از ‏پرسش ها را خواهیم یافت‌.‏

وی ادامه داد: حداقل تا امروز ۸ چرایی در نگارگری ایران مشخص شده، که یکی از ‏مهمترین آنها دلیل چینش انسان در فضای صحنه ای است. اما براساس آرای ابن هیثم ما ‏میتوانیم ۶ نوع از چیدن انسانها در فضا را برای القای فاصله آنها در نقاشی ایرانی تبیین کنیم. ‏

این استاد دانشگاه تاکید کرد: جریانی که امروز در بازخوانی نگارگری به وجود آمده از یک ‏طرف نیازمند حمایت بزرگانی است که در عرصه هنر چه قدیم، چه مدرن و چه معاصر ‏فعالیت می کنند و از سویی  نیازمند همراهی دوستانی است که علم خوانده اند و می توانند راه ‏گشا باشند.‏

دکتر کشمیری در پایان گفت: امیداورم این جریان در یک یا دو دهه آینده فضاهای جدیدی را ‏در نگارگری به وجود آورد، باید بدانیم معنای پیشینۀ هنری ما چه بوده است، چه بخواهیم آن را احیا ‏کنیم و یا در بستر جدید ادامه دهیم.‏

خبر در سایت جشنواره تجسمی فجر: اینجا

پوشش خبری نشست دوم در خبرگزاری مهر (کد خبر: ۴۸۵۸۷۶۳): اینجا

فرازهایی از نشست دوم در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا؛ کد خبر: ۸۳۶۸۳۹۵۷): اینجا

دومین نشست پژوهشی جشنوارۀ تجسمی فجر در باشگاه خبرنگاران جوان (کد خبر: ۷۲۵۵۲۴۴): اینجا