بازخوانی نگارۀ مستی لاهوتی و مستی ناسوتی اثر سلطان محمد

نسخه‎نگارۀ «مستی لاهوتی و ناسوتی»، یکی از چند نگارۀ دیوان حافظ سام میرزاست که سلطان محمد، هنرمند دورۀ صفوی، آن را بربنیان بیتی از دیوان او (گرفته ساغر عشرت فرشتۀ رحمت/ ز جرعه بر رخ حور و پری گلاب ‎زده) پرداخته است. موزۀ هنری دانشگاه هاروارد (مجموعۀ هنری فاگ، شمارۀ ثبت 1988.460.2؛ اثر را اینجا ببینید) و موزۀ متروپولیتن (شمارۀ ثبت 1988.430؛ اثر را اینجا ببینید)، به‎گونه‎ای مشترک، مالکیت این اثر را در اختیار دارند (برگرفته از توضیحات اثر در سایت موزۀ دانشگاه هاروارد). پرسش‎های بی‎پاسخی که در جریان تبیین موقعیت‎ها و شخصیت‎های بازنموده در این اثر پیش می‎آید، آن را در جایگاه یکی از بحث‎برانگیزترین آثار تاریخ نگارگری ایران جای داده است. از جملۀ این شخصیت‎ها، سه نوازندۀ سویۀ چپ نگاره با چهره‎ها و پوششی نامتعارف است. این پژوهش با واکاوی مستندات تاریخی و دیداری، و بررسی جایگاه اجتماعی نوازندگان عصر صفوی، به تبیین شخصیت‎های بازگفته می‎پردازد.

 
 

مقام نوازندگان در عصر صفوی برپایۀ نگارۀ مستی لاهوتی و ناسوتی اثر سلطان‎محمد

 نشریۀ هنرهای زیبا ـ هنرهای نمایشی و موسیقی

دورۀ 23، شمارۀ 2، تابستان 1397، صفحات 23 تا 34

چکیده

نگاره‌های دورۀ صفویه، افزون‌بر تفاسیر ادبی مرسوم، خوانشی برپایۀ مستندات تاریخی و جزییات مردم‌شناختی عصر نگارگر را نیز می‌پذیرد. ازاین‌رو، به نظر می‌رسد اختلاف‌های دیداری میان نوازندگان نگارۀ مستی لاهوتی و مستی ناسوتی (سلطان محمد)، تنها امری استحسانی در این اثر هنری نباشد. جامه‌ها و چهره‌آرایی‌های متفاوت، سازهای گوناگون و اندازه‌های نامساوی پیکره‌ها، این پرسش را پیش می‌کشد که این گروه‌ها، هریک نمایندۀ کدام طیف از نوازندگان در عصر نگارگرند؟ تحقیق حاضر، به هدف بازشناسی گروه‌های نوازندگان در عصر سلطان محمد (اوایل دورۀ صفویه)، با استناد به نگاره‌ای هم‌زمان شکل گرفته است و می‌کوشد جایگاه و منزلت اجتماعی این نوازندگان را در زمانۀ خود روشن سازد. گروه‌های نوازنده در این نگاره، بازنمایی نوازندگان درباری؛ نوازندگان حلقۀ سماع و نوازندگان دوره‌گرد است؛ همچنین، نگارگر به موسیقی صوفیان مقامی خاص بخشیده و مطربان دوره‌گرد را در جایگاهی فرومایه بازنموده است. شیوۀ تحقیق در این پژوهش بنیادین، توصیفی ـ تحلیلی و متکی بر تحلیل محتواست. روش گردآوری داده‌های تاریخی (سفرنامه‌ها، تاریخ‌نگاری‌های هم‌زمان) و مستندات دیداری (نگاره‌های برجای‌مانده) اسنادی بوده و تحلیل آن‌ها، کیفی است. این بررسی به‌شکلی موردی، تنها بر شناخت نوازندگان متمرکز است و بررسی سایر چهره‌ها را به مجالی دیگر وامی‌نهد.

واژگان کلیدی

نوازندگان عصر صفوی؛ نگارگری مکتب تبریز؛ سلطان محمد؛ نگارۀ مستی لاهوتی و مستی ناسوتی

مقاله را در سایت نشریه،  اینجا بیابید. پی‌دی‌اف مقاله را از اینجا دریافت کنید

Honar-Ha-Ye-Ziba: Honar-Ha-Ye Mosighi va Namayeshi, 2018 (Issue 58)

The Social Status of the Musician in Safavid Reign Based on Sultan Mohammad’s Allegory of Worldly and Otherworldly Drunkenness

Maryam Keshmiri

Abstract: Here