همانندی توصیف آناهیتا در اوستا با تندیس آتنای فیدیاس در یونان (ویدئوی سخنرانی)

 

ویدئوی ارائۀ این پژوهش در نخستین همایش ملی باستان‎شناسی و تاریخ هنر را در سایت به‎جم در اینجا  یا در سایت آپارات در اینجا ببینید.

مقالۀ کامل را از اینجا دریافت کنید.

مقایسۀ پوشش خدا‎بانوان در هنرهای باستانی (مطالعۀ موردی: آناهیتای اوستایی و آتنای آکروپولیسی)

مریم کشمیری (دکتری پژوهش هنر؛ نویسندۀ مسئول)

ابوالقاسم دادور (دکتری باستان‎شناسی)

نخستین کنفرانس ملی دوسالانه باستان‎شناسی و تاریخ هنر

دانشگاه مازندران/ اردیبهشت ۱۳۹۸

چکیده:

هردوت و هرتسفلد، به‎شکلی غیرمستقیم، این احتمال را بیان کردند که هنرمندان هخامنشی در تجسم انسانی ایزدبانوان‎شان متأثر از تندیس‎های یونانی بوده‎اند. همچنین برخی پژوهشگران بر این باورند که آناهیتا از جهت خویشکاری، همانندی‎هایی با آفرودیت یونانی دارد؛ اما آنچه مجسمه‎های برجای‎مانده از آفرودیتی می‎نمایانند، زنی نیمه‎برهنه یا برهنه است. در حالیکه توصیف‎های تندیس‎وار آناهیتا در اوستا (به دلیل عدم دسترسی گسترده به تندیس‎های آناهیتا در پرستشگاه‎های هخامنشی، به اوستا استناد کرده‎ایم.) زنی را با لباس‎های فاخر و زیورآلات نفیس متجسم می‎سازد. بنابراین نمی‎توان پذیرفت پیکرتراش ایرانی، ملهِم از تندیس افرودیتی، هنرآفرینی کرده باشد. اکنون این پرسش برمی‎آید: توصیف آناهیتا از جهت دیداری (جدا از صفات) به شمایل کدام خدای‎بانوی یونانی نزدیک‎تر است؟ برای یافتن پاسخ در ابتدا از خلال اوستا، تجسم انسانی و خویش‎کاری‎های آناهیتا بیان گردید. سپس با استناد به منابع تاریخی، آشنایی ایرانیان با پیکرۀ آتنا در خلال نبردهای ایران و یونان محرز شد. آتنا، الهۀ حامی شهروندان، بزرگان و جنگاوران در بسیاری از شهرهای بزرگ یونان بود؛ وظیفه‎ای که به گواه اوستا، آناهیتا نیز آن را بر عهده داشت. مقایسۀ آتنای فیدیاس با آناهیتای اوستا، نشان می‎دهد تجسم دو ایزدبانو در حالت بدن و نمایش دست‎ها، زیورآلات، پوشش سر، شکل جامه، شیوۀ نمایش اندام و پای‎افزار‎ها شباهت‎ها دارند. این پژوهش بر اساس داده‎ها و تحلیلی کیفی شکل گرفته، و به روش تطبیق هم‎زمانی با تکیه بر اسناد تاریخی و آثار هنریِ ایران هخامنشی و یونان هم‎دوره‎اش (گردآوری کتابخانه‎ای) می‎کوشد پیوستگی‎های هنری دو کشور را از منظری تازه و به شکلی موردی نشان دهد.

واژگان کلیدی:

هنر ایران هخامنشی؛ هنر یونان باستان؛ پیکرتراشی؛ آناهیتا؛ آتنا.