مجموعه نگاره‎های پراکندۀ شاهنامه بزرگ ایلخانی (شاهنامه ابوسعیدی، شاهنامه کبیر، شاهنامه دموت؛ پارۀ چهارم)

پارۀ نخست را اینجا ببینید.

پارۀ دوم را اینجا ببینید.

پارۀ سوم را اینجا ببینید.

شاهنامۀ بزرگ یا کبیر ایلخانی/ مغول، نام نسخه‎ای مصور از دورۀ ایلخانی است که به دلیل اندازۀ بزرگ برگه‎هایش بدین نام خوانده می‎شود. برای نمونه، برپایۀ گزارش گالری هنری فریر، برگه‎ای که نگارۀ «مرگ اسکندر» را دربردارد، ۵۷/۶ در ۳۹/۷ سانتی‎متر است.

پژوهشگران براین باورند که شاهنامۀ بزرگ مغول را در روزگار فرمانروایی ابوسعید ایلخانی در کارگاه پررونق دربار وی و با پشتیبانی او پرداخته‎اند؛ ازاین‎رو در برخی منابع با نام شاهنامۀ ابوسعیدی آمده است.

در ۱۹۱۰ م/ حدود ۱۲۸۸ ه.ش، این نسخه با واسطه به دست مجموعه‎داری فرانسوی با نام ژرژ ژوزف دموت (George Joseph Demotte) رسید. دموت برای فروش این نسخه پربها، پیشنهادات بسیاری به مجموعه‎ها و گالری‎های هنری داد که البته بهای بالای آن، سدی بزرگ در برابر استقبال ایشان از خرید بود. دموت برآن شد شیرازۀ این نسخۀ بی‎همتا را بگشاید و برگه‎های آن را به‎گونه‎ای منفرد بفروشد. همین تصمیم نابخردانه سبب گردید امروزه برگه‎های شاهنامۀ ابوسعیدی در سراسر جهان پراکنده باشد. متأسفانه در پی این اقدام، بسیاری از صفحات متنی نیز گم شد. ازاین‎روست که برخی منابع، به‎ویژه منابع غربی، گاه این شاهنامه را شاهنامۀ دموت می‎خوانند.

امروزه برگه‎هایی از این نسخۀ ممتاز را می‎توان در مجموعۀ ناصر خلیلی، مجموعۀ کلولند، موزۀ متروپولیتن، مجموعۀ دانشگاه هاروارد، مجموعۀ هنری فریر، موزۀ بریتانیا، موزۀ هنری نلسون ـ اتکینز، مجموعۀ هنری دیترویت، موزۀ هنرهای زیبای بوستون، موزۀ لوور، مجموعۀ کنتس دوپهاگ و موزۀ رضا عباسی تهران یافت.

نوشتار حاضر در چندین بخش، برگه‎های مجموعه‎های یادشده را در اختیار هنرپژوهان می‎گذارد.

 

نگارۀ شمارۀ ۳۰. انوشیروان به خاقان چین نامه می‎نویسد؛ مجموعۀ چستربیتی، ثبت به شمارۀ Per 111.7؛ تصویر با کیفیت را در سایت مجموعه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۱. پادشاهی بهرام بهرامیان؛ مجموعۀ چستربیتی، ثبت به شمارۀ Per 111.6؛ تصویر با کیفیت را در سایت مجموعه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۲. یاری بهرام گور به صاحب گاو برای تولید شیر؛ کتابخانۀ دانشگاه مک‎گیل کانادا، ثبت به شمارۀ Ms. Persian 6؛ تصویر را اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۳. بیرون آمدن اسکندر از ظلمات؛ موزۀ هنری دالاس، ثبت به شمارۀ K. 1.2014.389؛ تصویر با کیفیت را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۴. کشته شدن فور به دست اسکندر؛ موزۀ هنری دالاس، ثبت به شمارۀ K.1.2014.390؛ تصویر با کیفیت را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۵. رزم اسکندر با اژدها؛ موزۀ هنری دالاس، ثبت به شمارۀ K.1.2014.391؛ تصویر با کیفیت را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۶. پادشاهی اردشیر؛ موزۀ هنری دالاس، ثبت به شمارۀ K.1.2014.34؛ تصویر با کیفیت را در سایت موزه در اینجا ببینید.

نگارۀ شمارۀ ۳۷. سوال کردن موبدان زال را؛ موزۀ هنرهای زیبای بوستون، ثبت به شمارۀ 31.436؛ تصویر با کیفیت را در سایت موزه در اینجا ببینید.