قفل‎های ایرانی؛ ظهوری دیگر از هنرهای صناعی در ایران؛ پارۀ دوم

آنچه در ادامه می‎آید، بیان هنری و نقش‎مایه‎های تزیینی قفل‎های ایرانی است. روشن است شکل هنری قفل یا تزیینات بدنۀ آن‎ها با کارآمدی یا عملکرد قفل هیچ پیوستگی ندارد و تنها خلاقیت و ذوق هنری صنعتگر ایرانی را بازمی‎تاباند.

پارۀ نخست این مقاله را اینجا بخوانید.

همچنین برای آگاهی بیشتر نگاه کنید به: کتاب مجموعه‎ای از قفل و کلید ایرانی و خارجی، به قلم کرامت‎الله نیّر؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران؛ چاپ نخست، 1393. دربارۀ کتاب اینجا بخوانید. کتاب را از اینجا تهیه کنید.

مستندی از مجموعه قفل‎های کرامت‎الله نیّر را اینجا ببینید (از مجموعۀ کلکسیونرهای ایرانی؛ سایر بخش‎های این مجموعه را اینجا دریافت کنید).

قفل‎های ایرانی؛ ظهوری دیگر از هنرهای صناعی در ایران؛ پارۀ نخست

شواهدی در دست است که نشان می‎دهد در روزگاران پیشین، در بسیاری از شهرهای ایران، قفل‎سازی رواج بسیار داشته است. در دوران قدیم، هنر قفل‎سازی همانند دیگر صنایع وابسته به فلزکاری از اهمیت بسیاری برخوردار بوده و به‎ویژه در دوران اسلامی، در قالب شاخه‎ای مستقل راه کمال پیموده است. در این دوران، قفل‎ها در کنار ویژگی امنیتی خود، چیزهایی نمادین و حتی مذهبی بودند که در مراسم گوناگون کاربرد می‎یافتند. برای نمونه، دخیل بستن و قفل بستن را می‎توان به یاد آورد (کسرایی، 1391). پیش از حملۀ مغول، شهرهای اصفهان، یزد، اردبیل، کرمانشاه، جهرم، همدان، بروجرد و ... از مهم‎ترین مراکز قفل‎سازی ایران بود (ابراهیمی و یزدان‎پناه، 1387: 85). امروزه از میان شهرهای برشمرده، تنها برخی چون بروجرد همچنان به ساخت قفل‎های قدیمی مشغولند. نیز از مهم‎ترین مراکز قفل‎سازی سنتی می‎توان به چالشتر (7 کیلومتری شهرکرد و کرند) اشاره کرد که در آن صنعت ساخت قفل‎های قدیمی از رونق نسبی برخوردار است (کسرایی، 1391). در ادامه پس از آشنایی با گونه‎های قفل‎های ایرانی، آن‎ها را با توجه به تزیینات و نمودهای هنری بررسی خواهیم کرد.

قفلی به شکل شیر؛ دورۀ قاجار