نمادهای سنتی و عناصر مذهبی مردمی (عامیانه) در آثار پیشگامان نوسنت گرایی (جریان سقاخانه)

می‎توان عناصر مذهبی را که در آثار نوسنت‎گرایان ایرانی (پیشگامان جریان سقاخانه) دیده می‎شود، در دو گروه بررسی کرد: نخست، شکل‎هایی برخاسته از حکمت و عرفان اسلامی که بیشتر نمادین و مفهومی است؛ دوم، عناصر مذهبی مردمی که به‎ویژه از ساختار سقاخانه‎ها در محلات قدیمی، روایت رخدادهای کربلا، مراسم سوگواری آن و باورهایی چون توسل، نذر و ... سرچشمه گرفته است. گروه نخست را در پژوهشی جداگانه بررسی کردیم (نگاه کنید به: نشانه‎شناسی حکمی ـ اسلامی در آثار پیشگامان نوسنت‎گرایی، مریم کشمیری، نشریۀ نقش‎مایه، س 5، ش 15، تابستان 1392؛ این مقاله را اینجا بیابید). اکنون گروه دوم را بازبینی می‎کنیم (بررسی حاضر در همایش جایگاه هنر شیعی در تبیین مفاهیم و ارزش‎های اسلامی، فروردین 1394 ارائه شد).

حروف گرایی (لتریسم) در آثار سقاخانه ای (پیشگامان نوسنت گرایی)

پیشگامان جنبش سقاخانه در دهه‎های 40 و 50 خورشیدی از نخستین کسانی بودند که حروف فارسی را طلسم‎وار و بی‎توجه به معانی واژگانی بر گسترۀ بوم نشاندند. اینکه تا چه اندازه جامعۀ روشنفکری آن روزگار به این آثار روی خوش نشان داد و چگونه با این شیوۀ مواجهۀ صوری با واژه و الفبا کنار آمد، بحثی است کهنه و تکراری. گزیده می‎توان گفت گرته‎برداری گسترده از این آثار تا به امروز نشان می‎دهد پذیرش آن بر رَدَّش چیره شده است. اما ریشه‎های این نوآوری پردامنه را در کجا باید جست؟