ورقه و گلشاه، کهن‎ترین نسخۀ فارسی مصور (به همراه تصویرهای کتاب)؛ پارۀ نخست

ورقه و گلشاه، نسخه‎ای مصور در کتابخانۀ توپقاپی‎سرای استانبول به شمارۀ hezine 841 ، به گمان برخی هنرپژوهان و نسخه‎شناسان، کهن‎ترین نسخۀ مصور فارسی است که در وضعیت مطلوبی به دست ما رسیده است. کمتر کتاب یا پژوهشی را می‎توان یافت که در بررسی تاریخ نقاشی و نسخه‎آرایی ایرانی، سخن را از ورقه و گلشاه آغاز نکرده باشد. با وجود اهمیت این شاهکار بی‎بدیل که بسیاری ویژگی‎های هنر پیشامغولی ایران و فرارودی را بازتاب می‎دهد، و نیز با آنکه در سال‎های اخیر بسیاری از مجموعه‎های معتبر جهانی (موزه‎ها، کتابخانه‎ها و مجموعه‎های شخصی) به انتشار آنلاین آثار همت گمارده‎اند، دسترسی به تصویرهای این کتاب ارزشمند با دشواری روبه‎روست. کتابخانه و موزۀ توپقاپی‎سرای (استانبول) که نسخه را در اختیار دارد، امکان دسترسی گسترده به این کتاب را برای هنرپژوهان فراهم نیاورده است. در جریان پیشبرد برخی بررسی‎ها در ماه‎های اخیر ناگزیر از دستیابی به تصویرهای این کتاب بودم. برخی از آن‎ها را از وبلاگ‎ها، سایت‎ها و کتاب‎های گوناگون به‎تدریج گرد آوردم و در این نوشتار همۀ آنچه در این مدت یافتم، با هنرپژوهان کشورم سهیم می‎شوم. به امید پژوهش‎های درخشان.

ضرورت گونه دادن کاغذ در نسخه‎پردازی‎های ایرانی، برپایۀ دستاوردهای دانش مناظرومرایای کهن (کتاب المناظر ابن‎هیثم)

رسالات نورشناسی یا مناظرومرایای کهن، نگاه پیشینیان را دربارۀ نور، دیدن و ادراک بصری بازتاب می‎دهد. از آنجا که این آثار، تنها منابع برجای‎ماندۀ علم نورشناسی سده‎های پیش است، یگانه امکان راه‎یابی به افکار ایرانیان قدیم را پیرامون مسائل نورشناسی و دیدن فراهم می‎آورد. در میان نگاشته‎های نورشناسی قدیم که بیشتر آن‎ها به المناظر مشهور بودند، المناظر ابن‎هیثم، یکی از کامل‎ترین رسالات نورشناسی دورۀ اسلامی (سده‎های 4ـ5 ه.ق) به شمار می‎آید.

دیدگاه مردمان قدیم دربارۀ چگونگی دیدن و فهم چیزهای دیده‎شده، شیوه‎های بازنمایی جهان پیرامون را ساخت داده است. ازاین‎رو می‎پنداریم نقاشی سنتی ایران (نگارگری) نیز بربنیان دیدگاه و باورهای علمی هم‎روزگارش صورت یافته باشد. چنانچه خواهیم دید دستاوردهای آثار علمی مانند المناظر ابن‎هیثم، راه‎گشای فهم بسیاری از چارچوب‎های نگارگری ایرانی است. در ادامه، بربنیان دستاوردهای المناظر، چرایی تأکید قدما را بر گونه دادن کاغذ، پیش از کتابت و نگارگری تبیین می‎کنیم.

Methods of Vision and Visual Perception in Persian Miniature and Islamic Optics

Methods of Vision and Visual Perception in Persian Miniature and Optics

Based on the Paintings from the 13th to 16th  Century and Ibn Al-Haytham's Ideas.

 

شیوه‎های دیدن و ادراک بصری در نگارگری ایرانی و علم مناظر؛ برپایۀ نگاره‎های سده‎های 7ـ10 ه.ق/ 13ـ16 م. و آرای ابن‎هیثم

رسالۀ دکتری؛

نویسنده: مریم کشمیری؛

استاد راهنما: دکتر زهرا رهبرنیا؛

دانشگاه الزهرا (س)، دانشکدۀ هنر، گروه پژوهش هنر؛ تیرماه 1397.

بازخوانی نگارۀ مستی لاهوتی و مستی ناسوتی اثر سلطان محمد

نسخه‎نگارۀ «مستی لاهوتی و ناسوتی»، یکی از چند نگارۀ دیوان حافظ سام میرزاست که سلطان محمد، هنرمند دورۀ صفوی، آن را بربنیان بیتی از دیوان او (گرفته ساغر عشرت فرشتۀ رحمت/ ز جرعه بر رخ حور و پری گلاب ‎زده) پرداخته است. موزۀ هنری دانشگاه هاروارد (مجموعۀ هنری فاگ، شمارۀ ثبت 1988.460.2؛ اثر را اینجا ببینید) و موزۀ متروپولیتن (شمارۀ ثبت 1988.430؛ اثر را اینجا ببینید)، به‎گونه‎ای مشترک، مالکیت این اثر را در اختیار دارند (برگرفته از توضیحات اثر در سایت موزۀ دانشگاه هاروارد). پرسش‎های بی‎پاسخی که در جریان تبیین موقعیت‎ها و شخصیت‎های بازنموده در این اثر پیش می‎آید، آن را در جایگاه یکی از بحث‎برانگیزترین آثار تاریخ نگارگری ایران جای داده است. از جملۀ این شخصیت‎ها، سه نوازندۀ سویۀ چپ نگاره با چهره‎ها و پوششی نامتعارف است. این پژوهش با واکاوی مستندات تاریخی و دیداری، و بررسی جایگاه اجتماعی نوازندگان عصر صفوی، به تبیین شخصیت‎های بازگفته می‎پردازد.

 

بازتاب اندیشه‎های علمی در نگارگری؛ اهمیت نقره در بازنمایی آب برپایۀ یافته های علم مناظر

 در نگاره‎های ایرانی، آب حضوری پررنگ دارد: گاه حوضی میان باغ؛ گاه آبگیری برای آب‎تنی دلدار؛ گاه دریایی متلاطم و ...

با وجود گوناگونی جلوه‎ها، شیوۀ بازنمایی آب کمتر دیگرگون شده است. با آنکه نمی‎دانیم پیش از سدۀ 6 ه.ق. آب را در نقاشی‎های ایرانی چگونه بازمی‎نمودند، آثار برجای‎مانده از سدۀ 7 ه.ق. و پس از آن، این بازنمایی را به‎روشنی نشان می‎دهد. از نیمۀ دوم سدۀ 8 ه.ق، رنگ‎آمیزی آبگیرها، حوض‎ها و جوی‎ها با نقره مورد توجه قرار گرفت؛ چندانکه در آثار سدۀ 9 ه.ق. و پس از آن، سطوح زنگارگرفتۀ نقره فراوان دیده می‎شود. پژوهش حاضر، کاربرد نقره در بازنمایی آب و ریشه‎های بروز چنین نوآوری را می‎کاود. این نوشتار، برپایۀ بخشی از دستاوردهای پایان‎نامۀ دکتری نویسنده، با نام «شیوه‎های دیدن و ادراک بصری در نگارگری ایرانی و علم مناظر» نگاشته شده است.

به بهانۀ روز جهانی گردشگری؛ کاش موزۀ فرشچیان در سعدآباد ...

دیروز، روز جهانی گردشگری نام داشت و به این مناسبت، تمامی موزه‎ها و گالری‎های کشور که زیرنظر ادارۀ میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بود، بازدیدکنندگان را رایگان می‎پذیرفت. مجموعۀ کاخ موزۀ سعدآباد نیز در هوای دلچسب پاییزی که در آن بوستان، دلچسب‎تر نیز می‎شود و ریه‎های دودزده را جلا می‎دهد، افراد بسیاری را به سوی خود کشاند و شاید یکی از روزهای پررفت‎وآمدش را از سر گذراند. در این میان، موزۀ استاد محمود فرشچیان نیز با دری گشاده به هنردوستان خوشامد می‎گفت؛ اما ....

به بهانۀ درگذشت استاد اکبر تجویدی؛ آشنایی با خاندان تجویدی

۲۰ خرداد ۱۳۹۶ خورشیدی، استاد اکبر تجویدی، پژوهشگر و هنرمند بنام کشور در پاریس درگذشت. به بهانۀ سفر او، خاندان هنرپرور تجویدی را بازمی‎شناسیم.

---

احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، نگاشتۀ محمد علی کریم‎ زاده تبریزی

کتاب احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی، در سه جلد، نگارش محمدعلی کریم‎زاده تبریزی است که به ترتیب در سال‎های 1363، 1369 و 1370 منتشر شده است...  

رونمایی از ملوک بنی‎ساسان (شهریاران ساسانی) در کتاب حمزه اصفهانی

در سده‎های نخست اسلامی، کتاب‎های گوناگونی به زبان پهلوی در دسترس بود که برخی همچنان رونویسی یا به امر خلفا، به عربی برگردانده می‎شد. این کتاب‎ها به موضوعاتی مانند تاریخ شهریاران ایرانی، مضامین ادبی و تعلیمی در ایران باستان، اندرزها و پندهای بزرگان، دانش و رویدادهای دوره‎های پیشین می‎پرداخت. بسیاری از این آثار، امروزه از میان رفته است و ما تنها از میان نوشته‎های پیشینیان، اندکی دربارۀ آن‎ها می‎دانیم. کتاب صور ملوک بنی‎ساسان یکی از این آثار است ....